Oniki Hayvan Takvimi
Oniki Hayvan Takvimi
Can Göknil
Bir Kırgız efsanesine göre hayvanlar günü görmek için toplanacaklarmış.Deve uzun boylu olduğu için kendine çok güveniyormuş.Böylelikle otlamaya dalmış.Sıçan onun sırtında olduğu için günü ilk gören hayvan olmuş ve diğer hayvanlara haber vermiş.Onlar da sırayla gelmişler.Böylelikle oniki hayvanlı Türk takviminde sıçan, devre başı olmuş,diğerleri de yıllara isimlerini vermişler.Deve ise devre dışı kalmış!
Çin inançlarına göre ise hayvanlar Buda’yı ölüm döşeğinde uğurlamaya gelmişler.O da ilk gelen oniki hayvanın adlarıyla yılları isimlendirmiş.
Hayvan Takvimi’nin ortaya çıkışıyla ilgili daha çok öykü var ancak bu takvimin Orta AsyaTürk yaşantısıyla son derece uyumlu olduğunu görüyoruz çünkü bozkır külltürünün en değerli varlıkları hayvanlarla, göçebeliğin özelliği olan astrolojiyi birleştirmekte. Takvimin öncülerinin Türkler olduğunu savunan tezlere rastlamakla beraber,on iki hayvanlı devreleri, ilk defa Çinlilerin (MÖ 800’lerde) kullanmağa başladığı görüşünün daha yaygın olduğunu öğrendim..MS 3yy’da Orta Asya Türklerince benimsenen takvimden MS 584’de Göktürklerin Orhon Kitabeleri’nde söz edilmektedir.Bence ilginç olan,söz konusu hayvanların mitolojik ve totemik özelliklerinin hayvan yıllarını etkilemesi yolundaki inançlar ve takvimin bu nedenle taşıdığı fal niteliği.Örneğin,Azerbeycan’da testi üzerine ıslatılmış tere tohumu tülbentle sarılırmış.Tülbentin uçları testinin içinde kalır ve su çekermiş.Tohumlar hep nemli kaldığı için çimlenirmiş.Testinin üzerine de bir takvim hayvanının resmi yapılırmış.Böylelikle o yılın bereketli olacağına inanılırmış.
Hayvan Takvimi 12 yıllık devrelerden oluşur.Her yıl 12 aya eşittir.Uygurlara göre 2’şer aylık dönemler çiçekli,sıcak,yağmurlu,güz,soğuk ve karlıbuzlu olarak anılır.Yani bir yıl 6 dönemdir.Bir gün ise çağ adı verilen 12 bölümden oluşur.Yani bir çağ 2 saattir.Yılın uzunluğu ise 365 gün,5 saat,50 dakika,47 saniyedir.
Takvimdeki ek devreler su,demir, toprak ve ateş olmak üzere, bu 4 unsurun dişi ve erkeği olan 10 unsurla açıklanır.Ek 4 unsurla da yön belirlenir.Orman doğuyu,rüzgar batıyı,ateş kuzeyi,su ise güneyi simgeler.Hayvan devreleri Müşteri(Jüpiter) gezegeninin 12 yıllık yolculuğu ile belirlenir. Takvim hayvanlarının isimleri sırayla daire etrafına yazıldığında (sıçan,sığır,pars,tavşan,ejder,yılan,at,koyun,maymun,horoz,köpek,domuz),
evlilik ve birlikteliklerde 90 ve 180 derecede olan birleşmelerin sonuçlarının kötü olabileceği ortaya çıkar.
Orta Asya inançlarına göre yılların genel özellikleri şöyle:
- Sıçan Yılı(Türkler Sıçgan derler)
1924, 1936,1948,1960,1972,1984,1996,2008,2020…
Rahatlık ve huzur yılı.Meyva çok olur.Hükümdarlar gamlı olsa da umut hep vardır.Devre başı olan sıçan yılı,yeniliklerin de başlangıcı sayılır. - Sığır Yılı (Türkler Ud derler)
1925,1937,1949,1961,1973,1985,1997,2009,2021…
Dünyayı sırtında taşıdığına inanılan sığır kuvvet,yiğitlik,güven sembolüdür.Orta Asya Türklerince ongun olarak kabul görmüştür.Evlilikler için uğurlu bir yıldır. - Pars Yılı(Türkler Bars derler)
1926,1938,1950,1962,1974,1986,1998,2010,2022…
Hükümdarlar birbirine şüpheyle bakar.Makam kavgası olur.Irmakların suyu çok olur.Pars,yiğitlik,cesaret,güç, ve taht sembolü olarak bilinir. - Tavşan Yılı(Türkler Tabışkan veya Tavışkan derler)
1927,1939,1951,1963,1975,1987,1999,2011,2023…
Yağmur çok yağar.Irmak ve çeşmelerin suyu bol olur.Meyva ve nimetler boldur.Barış yılıdır. - Ejder Yılı (Türkler Lu derler)
1928,1940,1952,1964,1976,1988,2000,2012,2024…
Yağmur,kar bol olur.Su yeniden doğuş ve bolluk sembolüdür.Bereket yılıdır. - Yılan Yılı
1929,1941,1953,1965,1977,1989,2001,2013,2025…
Bu yılda husumet,hastalık,hile olmakla beraber uğurludur çünkü yılan yeniden doğuşun sembolüdür.
Yılan ayrıca kara kamların dostu,yani yeraltı unsurudur.Böylelikle de kutsaldır. - At Yılı(Türkler Yond veya Yund derler)
1930,1942,1954,1966,1978,1990,2002,2014,2026…
Uzun ömür,mutluluk,refah,şöhret,iyilik,soyun devamı,arkadaşlık at yılının özellikleridir. - Koyun Yılı(Türkler Koy veya Koç derler)
1931,1943,1955,1967,1979,1991,2003,2015,2027…
Nimetler bollaşır.Fitne ve karışıklık çıksa da çabuk düzelir.Bu yılda doğan hükümdarlar çok güçlü olur.(Kültigin gibi) Koç,Türklerde ongundur.Güç,kuvvet ve alplik sembolüdür. - Maymun Yılı(Türkler Biçin derler)
1932,1944,1956,1968,1980,1992,2004,2016,2028…
Maymunun eskiden çiftçilik tanrısı olduğuna veya Budanın bir önceki hali olduğuna inanılırmış.Maymun yılı mücadele doludur ama bu yıl doğanlar müşvik ve sevecendirler. - Tavuk Yılı(Türkler Takagu veya Taguk derler)
1933,1945,1957,1969,1981,1993,2005,2017,2029…
Bolluk yılıdır.Yiyecek çok olur.Hayvanat çoğalır.Aynı zamanda kargaşa zamanıdır. - Köpek Yılı(Türkler İt derler)
1934,1946,1958,1970,1982,1994,2006,2008,2030…
Hırsızlık ve düşmanlık dikkati çeker.Bu yıl doğanlar Kara Geyik yılında doğduklarını söylerler.Şaman inançlarında Kuyruksuz Köpek yaratılışın ve ölümün simgesidir. - Domuz Yılı
1935,1947,1959,1971,1983,1995,2007,2019,2031…
Göç ve değişim zamanıdır.Cariyelere rağbet artar.
Zaman içinde Tobgaçlar,Göktürkler,Uygurlar,Kırgızlar,Türk Bulgarları tarafından kullanılmış olan Oniki Hayvanlı Takvim,günümüzde Çinliler ve Moğollar arasında hala kısmen yaşamakta.Takvim, hayvanlarla ilgili Şamanist ve Budist inançlardan doğan söylencelere konu olmuş, tarih boyunca fal niteliğini yitirmemiş.Türk toplumunda,İslam öncesi fal inançlarının simgesel bir belgesi. Benim görsel yorumumun çekirdeği.
